Uwarunkowania powstania Straży Miejskich

Na przełomie lat 80 i 90 XX wieku zapoczątkowano w Polsce proces transformacji ustrojowej, który dał początek wielu zmianom m.in. w życiu społecznym, gospodarczym, ekonomicznym. Transformacja wpłynęła również na stosunek zarówno państwa, jak i obywateli do polityki bezpieczeństwa państwa. W drugiej połowie lat 90 zauważalny stał się fakt coraz mniejszej efektywności w zapewnianiu bezpieczeństwa publicznego przez instytucje administracji rządowej. Zjawiskom pozytywnym występującym na początku tej drogi zaczęły towarzyszyć zjawiska społecznie negatywne. W wyniku zachwiania się istniejącego do tego czasu porządku społecznego zrodził się kryzys zaufania, głównie do instytucji publicznych, w tym, tych, które są odpowiedzialne za zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego. Zjawiska negatywne wywoływały w społeczeństwie poczucie zagrożenia. Poziom zagrożeń wzrastał, natomiast rozwój istniejących już instytucji nie nadążał za coraz większymi i szybszymi zmianami. Wydatki państwa na instytucje bezpieczeństwa publicznego były utrzymywane na tym samym poziomie. Państwo Polskie zaczęło poszukiwać nowych rozwiązań. Obok zrównoważonego rozwoju gminy, administracja rządowa dążyła do osiągnięcia możliwie największego poczucia bezpieczeństwa obywateli. Decentralizacja w dziedzinie zapewniania bezpieczeństwa publicznego poprzez przyjęcie ustaw o strażach gminnych oraz ochronie osób i mienia była próbą poprawy sytuacji w państwie kosztem nakładów finansowych ze strony samorządu terytorialnego i osób prywatnych.

Od samego początku stworzono możliwości wspomagania finansowego Policji i Państwowej Straży Pożarnej. W kosztach działania Policji bardzo często partycypuje gmina, której pomoc przejawia się w szczególności w:

• bezpłatnym użyczaniu lokali na posterunki czy komisariaty Policji, ponoszeniu kosztów remontów już istniejących pomieszczeń,

• zakupie sprzętu łączności, samochodów, motocykli,

• zakupie paliwa do sprzętu transportowego,

• fundowaniu nagród pieniężnych dla najlepszych policjantów,

• pokrywaniu kosztów utrzymania dodatkowych etatów dzielnicowych,

• pokrywania kosztów funkcjonowania patroli ponadnormatywnych.

Często takie możliwości są wykorzystywane w sposób wręcz karykaturalny. Wyposażenie jednostki policji w nowe środki transportu jest uzależnione od pokrycia połowy kosztów zakupu przez samorządy lokalne, natomiast w połowie sfinansowane radiowozy przez konkretne gminy są wykorzystywane na innych terenach. Policja uzależnia patrolowanie akwenów wodnych przylegających do miast od sfinansowania paliwa przez gminy. Wiele samorządów lokalnych zgodziło się na finansowanie dodatkowych etatów dzielnicowych nie do końca zdając sobie sprawę, że będzie musiało wykładać potężne środki finansowe na etaty, które zostaną wykorzystane nie do zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego na terenie gmin, które etaty sfinansowały, ale zostaną wykorzystane do załatania braków kadrowych w innych jednostkach policji i na innym terenie. Stworzono możliwości uczestniczenia w pokrywaniu wydatków inwestycyjnych, modernizacyjnych lub remontowych oraz kosztów utrzymania i funkcjonowania jednostek organizacyjnych Policji, a także zakupu niezbędnych dla ich potrzeb towarów i usług, przez państwowe jednostki organizacyjne, stowarzyszenia, fundacje, banki oraz instytucje ubezpieczeniowe.

W przypadku Państwowej Straży Pożarnej stworzono możliwość pokrywania części kosztów jej funkcjonowania przez poszczególne szczeble samorządu terytorialnego, ale także przez osoby prawne lub fizyczne.

Takie i podobne zapisy świadczyły o braku możliwości samodzielnego wywiązania się przez państwo z obowiązku zapewnienia porządku i bezpieczeństwa publicznego. Było to powodem szukania innych rozwiązań często pośrednich i niedoskonałych.

W tym też czasie zadania z zakresu ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego ustawodawca włączył do katalogu zadań własnych gminy. Wśród uprawnień gminy znalazło się również uprawnienie do powoływania własnych samorządowych, wykonujących zadania z zakresu prawa miejscowego, umundurowanych formacji – straży gminnych (miejskich). Straże są jednym z narzędzi samorządu gminnego do realizacji zadania własnego jakim jest ochrona bezpieczeństwa obywateli i porządku publicznego na terenie gminy. Rozwój straży to nie tylko wzrost liczby jednostek straży czy tez wzrost liczby etatów, ale przede wszystkim rozszerzający się zakres realizowanych zadań i odpowiedzialności oraz zwiększający się katalog uprawnień strażników. Na przestrzeni 20 lat można zaobserwować jak zmieniały się role i funkcje samorządowego organu porządkowego – od ściśle porządkowych do prewencyjnych, wychowawczych, społecznych i bliskiej, wręcz bezpośredniej obecności wśród społeczności lokalnej.

Cdn.