Temida przyjrzy się urzędom

Ponadto, w przypadku ewidentnej bezczynności lub przewlekłego postępowania urzędu, nowa regulacja umożliwia sądowi administracyjnemu wydanie merytorycznego orzeczenia w sprawie, w której toczy się stosowne postępowanie.

 

Proponowane zmiany uwzględniają ustalenia Trybunału Konstytucyjnego oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego w sprawach związanych z postępowaniem przed sądami administracyjnymi, a także eliminują rozbieżności w orzecznictwie sądowym,  dotyczącym wykładni przepisów o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

 

Zgodnie z nowelizacją sądy administracyjne będą mogły nakazywać urzędom zmianę zaskarżonej przez obywatela decyzji. Dziś mogą jedynie polecać im ponowne zbadanie sprawy. W razie niewydania przez organ decyzji w określonym przez sąd terminie, sąd na wniosek strony będzie mógł we własnym zakresie wydać orzeczenie, a ponadto wymierzyć organowi grzywnę lub przyznać od tego organu na rzecz skarżącego odszkodowanie pieniężne.

 

Jedną z niewątpliwie  ważniejszych zmian jest możliwość stwierdzenia przez sąd administracyjny bezczynności organu lub przewlekłości prowadzonego postępowania, np. podatkowego -  nawet w sytuacji, gdy w momencie orzekania urząd wydał już oczekiwaną decyzję.

 

W obecnym stanie prawnym, jeżeli po wniesieniu skargi organ wydał akt albo dokonał czynności, sąd umarza postępowanie. Dzieje się tak nawet w sytuacji, gdy wcześniej urząd przez kilka lat przewlekle prowadził postępowanie. Wydawanie przez urzędy decyzji po wniesieniu skargi na bezczynność jest często spotykaną praktyką. W konsekwencji - jak wskazywano w uzasadnieniu do projektu ustawy - strona nie może uzyskać orzeczenia sądu potwierdzającego, że doszło do rażącej bezczynności czy przewlekłości postępowania.

 

Tymczasem taki wyrok jest konieczny, by móc dochodzić odszkodowana w trybie ustawy o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie prawa. Nowelizacja umożliwia sądom orzeczenie, że wystąpiła bezczynność lub przewlekłość, nawet jeżeli z uwagi na zakończenie postępowania nie ma już potrzeby zobowiązywania urzędu do wydania określonej decyzji. Według autorów zmian taka regulacja stworzy realny system ochrony obywateli przed przewlekłym postępowaniem. 

 

Sąd będzie mógł oddalić skargę na bezczynność lub przewlekłość postępowania jedynie w przypadku stwierdzenia, że na dzień jej wniesienia organ nie pozostaje w bezczynności lub przewlekłości. Ponadto w przypadku bezczynności lub przewlekłego postępowania nowa regulacja umożliwia sądowi wydanie orzeczenia w sprawie, w której toczy się postępowanie, jeżeli pozwala na to jej charakter oraz niebudzące uzasadnionych wątpliwości okoliczności jej stanu faktycznego i prawnego. Powyższa propozycja wpisuje się w ogólną tendencję występującą w europejskich systemach prawnych przejmowania przez sądy administracyjne merytorycznego orzekania w sprawie.

 

Jednocześnie sąd będzie mógł wymierzyć organowi grzywnę lub nakazać, by ten zapłacił skarżącemu określoną sumę. Mechanizm ten ma pełnić nie tylko rolę rekompensacyjną, ale także wzmocnić gwarancje terminowego załatwienia sprawy przez urząd. Ponadto nowelizacja umożliwia Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu orzekanie - w określonych sytuacjach - co do istoty sprawy, ostatecznie i merytorycznie rozstrzygając sprawę w razie uwzględnienia skargi kasacyjnej. W obecnym stanie prawnym orzeczenia NSA mają charakter kasacyjny, co oznacza, że NSA uchyla wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozstrzygnięcia przez sąd wojewódzki. Nowela wprowadza instytucję tzw. samokontroli sądu pierwszej instancji, która umożliwia uwzględnianie przez WSA we własnym zakresie skarg kasacyjnych.

 

Sąd ten będzie mógł uchylić swój zaskarżony wyrok i ponownie rozpoznać sprawę, jeżeli stwierdzi, że w sprawie zachodzi nieważność albo podstawy skargi kasacyjnej są oczywiście usprawiedliwione. Celem wprowadzenia tej zmiany jest przyśpieszenie rozpatrywania oczywistych skarg kasacyjnych, i to bez potrzeby angażowania NSA.

 

Nowelizacja powierza referendarzom sądowym znacznie szerszy zakres czynności procesowych, które dotąd były przypisane sędziom, chociaż nie są ściśle związane z realizacją zadań wymiaru sprawiedliwości. Ponadto rozszerzony ma być zakres spraw, które mogą być rozpoznawane w trybie uproszczonym o skargi na postanowienia oraz skargi na bezczynność i przewlekłość postępowania.

 

inf. PAP